Zakończono modernizację i rekonstrukcję śluz stopnia wodnego Przegalina w Gdańsku

 

 W ramach projektu przebudowana została infrastruktura związaną z funkcjonowaniem czynnej śluzy, oraz przeprowadzono prace konserwatorskie w budynku starej maszynowni i drewnianym obiekcie nadzoru wodnego. W ramach modernizacji stopnia wodnego wybudowano pomosty dla lodołamaczy, które stacjonują w awanportach śluz. Węzeł wodny w Przegalinie wraz z przekopem Wisły składa się z dwóch śluz: czynnej obecnie śluzy Południowej, wybudowanej w latach 1975-1982, oraz zabytkowej śluzy Północnej, powstałej w 1895 roku. Część północna obiektu została zamknięta dla ruchu statków w 1992 roku i została wpisana do rejestru zabytków. Zadaniem budowli było swobodne przeprawianie statków i barek między Martwą Wisłą i Przekopem Wisły. Śluza, która znajduje się w gdańskiej dzielnicy Wyspa Sobieszewska, stanowi ważny element zabezpieczenia przeciwpowodziowego Gdańska i Żuław Gdańskich oraz jest ważnym elementem toru wodnego dla żeglugi śródlądowej. Powadzi przez nią międzynarodowa droga wodna E40 z Morza Czarnego do Bałtyku Różnica poziomów wody dolnej i górnej wynosi maksymalnie 1,7 m. Średnia liczba śluzowań sięga ok. 2 200 rocznie.

Ochrona Żuławy przed powodzią
 

Strategiczność tego rejonu w kontekście ochrony przeciwpowodziowej Żuław dostrzeżono jeszcze w XIX wieku. Potrzeba było prawdziwej katastrofy, aby podjąć działania. Cesarz Wilhelm II zdecydował o budowie systemu chroniącego przed wielką wodą dopiero po serii powodzi, które spustoszyły Żuławy w XIX w., w tym największej – z 1888 r. Wielka fala spowodowała straty szacowane na ok. 30-70 milionów marek. W tamtych czasach, roczne zarobki sprawnego flisaka wynosiły zaledwie 100 marek. W celu zabezpieczenia życia i mienia oraz żuławskiej gospodarki, zdecydowano się na szeroki program inwestycyjny przebudowy ujścia Wisły. Obejmował on m.in. wykonanie przekopu oraz odcięcie od Wisły właściwej od tzw. Wisły Gdańskiej i Wisły Elbląskiej.

Wybudowano wówczas obiekt hydrotechniczny, który obecnie funkcjonuje pod nazwą Śluza Północna w Przegalinie. Budowę rozpoczęto w 1891 r i została ukończona w 1895 r. wraz z drugą, mniejszą śluzą dla tratw i budynkiem maszynowni, z którym obecnie współtworzy historyczny zespół śluzy komorowej Przegalina na rzece Martwa Wisła wpisany do rejestru zabytków. W rejestrze znalazły się także znajdujące się w maszynowni urządzenia i mechanizmy napędzające wrota śluzy.

Inżynierski majstersztyk

Pomimo zawieruchy wojennej zespół śluz nie doznał uszczerbku i jego część techniczna nie została po wojnie rozszabrowana. Większa część wyposażenia, pochodząca z końca XIX pozostała w stanie nienaruszonym. To istne perły sztuki inżynierskiej. Zastosowane tu rozwiązania są jedyne w swoim rodzaju i stanowią ewenement na skalę europejską. W przeciwieństwie do rozwiązań technicznych stosowanych w większości podobnych obiektów hydrotechnicznych, w napędzie hydraulicznym Śluzy Północnej w Przegalinie medium roboczym wykorzystywanym do przekazywania mocy nie był olej, lecz woda.

Ciekawostki sztuki inżynieryjnej Do dziś zachowały się nieomal wszystkie wymienione mechanizmy. W tym: zespół pompy hydraulicznej wraz z jej napędem, studnia wraz z pompą i zbiornikiem wody biernej, napędy hydrauliczne wrót, napędy hydrauliczne zastawek na kanałach obiegowych oraz układ sterowania tymi urządzeniami oraz układ przewodów hydraulicznych wysokiego ciśnienia łączących akumulator hydrauliczny.

Brakuje tu lokomobili parowej, która w okresie międzywojennym została zastąpiona napędem elektrycznym uzupełnionym silnikiem spalinowym, którego zadaniem było napędzanie maszyn w przypadku awarii. Na szczęście oba silniki się zachowały i znajdują się w pomieszczeniu maszynowni.

Nie zachowały się niestety kabestany i brakuje mostu obrotowego, który został rozebrany podczas prac związanych z zasypaniem wejścia do śluzy od strony głowy górnej. W tym miejscu przebiega dziś ul. Akwenowa prowadząca od mostu zwodzonego na wyspę Sobieszewską.

Historia i teraźniejszość

Rozwiązania techniczne zastosowane na Śluzie Północnej w Przegalinie czynią obiekt wyjątkowym pod względem inżynieryjnym. Zastosowana do napędu woda była jednym z poważniejszych powodów późniejszej degradacji. Napęd hydrauliczny wykorzystujący wodę jako medium robocze ma oczywistą słabą stronę – jest podatny na uszkodzenia powstające w czasie zamarzaniem wody w urządzeniach i prowadzonych w terenie rurociągach. Wymagał więc odpowiedzialnej konserwacji i okresowego odwadniania przed sezonem zimowym. Niestety, w wyniku błędu ludzkiego, w latach 90. układ hydrauliczny nie został w porę opróżniony i zalegająca w rurociągach woda, zamarzając, rozparła je i poważnie uszkodziła. Jednocześnie Śluza Północna, po wybudowaniu nowej Śluzy Południowej w latach 1975-1982 wyłączono ją z eksploatacji.

Skarb hydrotechniki znów odżył

We wrześniu 2019 r. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie podpisało ze STRABAG umowę o wartości 62 mln zł brutto na przebudowę całego stopnia wodnego Przegalina w tym przebudowę śluzy Południowej oraz remont pod nadzorem konserwatorskim śluzy Północnej wraz z budynkiem maszynowni. W trakcie prowadzenia prac decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków rozpoczęto procedurę wpisania do rejestru zabytków budynku dawnej siedziby nadzoru wodnego, który w ocenie konserwatora jest obiektem dającym świadectwo minionych czasów i historii stopnia wodnego Przegalina. I tak też się stało, zespół STRABAG realizujący kontrakt dokonał oceny stanu elementów napędu. Wszystko zostało skrupulatnie rozebrane i oczyszczone. Okazało się, że urządzenia znajdujące się w maszynowni oraz mechanizmy terenowe były zachowane w nie najgorszej kondycji. Specjaliści porównali istniejące urządzenia z zachowaną oryginalną, niemieckojęzyczną, dokumentacją śluzy. Ustalono, że brakowało jedynie niewielkich elementów, takich jak: zawory, smarowniczki czy złączki. Inne uległy znaczącej degradacji i nie spełniały swoich pierwotnych funkcji. Wszystkie brakujące części zostały uzupełnione, a spośród tych, które były uszkodzone, część została zregenerowana, lub pieczołowicie zrekonstruowana Całość mechanizmu napędu wrót została dokładnie oczyszczona i zabezpieczona antykorozyjnie, co zagwarantuje, że przywrócona do stanu świetności i pełnej funkcjonalności maszyneria pozostanie sprawna na lata.

Odrestaurowana Śluza Północna

STRABAG przywrócił do życia ten hydrotechniczny skarb. Odrestaurowana Śluza Przegalina znów będzie cieszyć oko zwiedzających i fanów jedynego w swoim rodzaju rozwiązania myśli inżynierskiej przełomu wieków. Odrestaurowany obiekt będzie mógł służyć kolejnym pokoleniom jako świadectwo minionych czasów. Inwestycja została zakończona w grudniu 2021 roku i przekazana inwestorowi – spółce Wody Polskie.

Źródło: tekst STRABAG Sp. z.o.o.