Pierwsza ustawa o finansowaniu dróg publicznych w Polsce

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku pierwsze próby zabezpieczenia dochodów na budowę dróg podjął Melchior Nestorowicz. Ustawa z 1931 roku o Państwowym Funduszu Drogowym miała zagwarantować stały, ciągły dopływ funduszy na rozwój i utrzymanie sieci drogowej. Mimo, iż z różnych powodów na jej mocy nie zdołano zapewnić wystarczających środków to jednak dzięki stałym wpływom pozwalała stopniowo budować i modernizować polskie drogi w okresie międzywojennym. Po drugiej wojnie światowej nie powrócono do tego modelu finansowania a ówczesne władze przeznaczały na drogi środki stosownie do centralnie sterowanych planów gospodarczych kraju. Dopiero po transformacjach ustrojowych, czerpiąc z doświadczeń przedwojennych, na nowo powrócono do podobnego modelu finansowania dróg. Przejawem tego była ustawa z 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym, który rozpoczął funkcjonowanie dziesięć lat później, w 2004 roku.

Jednak przełom w finansowaniu dróg stanowiła, pierwsza w Polsce, ustawa z 29 sierpnia 1997 roku o finansowaniu dróg publicznych. Ustawa regulowała ogólne zasady finansowania budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony dróg publicznych oraz zarządzania nimi. Określała min., że zadania te finansowane są przez:
1. Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej, za pośrednictwem Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych, w odniesieniu do:
    1. dróg krajowych poza granicami miast,
    2. odcinków dróg krajowych o przeważającym ruchu tranzytowym i obwodnic położonych w granicach miast, w których przewodniczącym zarządu jest prezydent miasta,
2. Wojewodę, w odniesieniu do:
    1. dróg wojewódzkich poza granicami miast,
    2. dróg wojewódzkich w granicach miast,
    3. dróg krajowych w granicach miast, w których przewodniczącym zarządu jest prezydent miasta,
3. Zadania w zakresie finansowania budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony dróg gminnych i lokalnych miejskich, oraz zarządzania nimi, jako zadania własne, finansowane są z budżetów gmin.
Przepisy ustawy nie miały zastosowania do autostrad płatnych.

Najważniejszym zapisem ustawy był artykuł 3, który określał wysokość środków przeznaczanych na budowę i utrzymanie dróg. Stanowił on, że wydatki związane z budową, modernizacją, utrzymaniem i ochroną dróg, o których mowa w ustawie oraz zarządzaniem nimi ustala się w ustawie budżetowej w wysokości nie mniejszej niż 30% planowanych na dany rok wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych. Zapis ten oznaczał, że przy rosnącym ruchu samochodowym środki na budowę dróg będą rosły wraz z jego wzrostem.

Ustawa określała również, że subwencja drogowa zrekompensuje gminom utracone dochody z tytułu częściowej likwidacji podatku od środków transportowych. Ustalono ją na poziomie nie mniejszym niż 6,66% planowanych na dany rok wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych.

W ustawie określono procentowy podział środków i tak środki, o których mowa w ustawie przeznaczono na finansowanie:
1. dróg krajowych w wysokości 54%,
2. dróg krajowych o ruchu tranzytowym i obwodnic w granicach miast w wysokości 14%,
3. dróg krajowych w granicach miast, których przewodniczącym zarządu jest prezydent miasta i dróg wojewódzkich w wysokości 32%.

Ustawa określała również, że środki finansowe mogą być przeznaczone na finansowanie zadań w zakresie zwiększenia bezpieczeństwa ruchu drogowego, wynikających z przepisów o drogach publicznych. W ustawie znalazł się zapis, iż Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może zmienić wysokość środków przeznaczonych na finansowanie dróg w granicach do pięciu punktów procentowych. Ustawa nakładała, na podmioty prowadzące działalność gospodarczą, obowiązek udziału w kosztach budowy, modernizacji oraz utrzymania dróg, jeżeli użytkowanie tych dróg jest związane bezpośrednio z potrzebami tych podmiotów i jeżeli działalność ta powodować będzie ponad 20% ogólnego obciążenia drogi.

Ustawa weszła w życie 1 stycznia 1998 roku, została znowelizowana w 2002 roku a ostatecznie uchylona ustawą z dnia 16 grudnia 2005 roku o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego.

Zdjęcia: GDDKiA